پرسش :

ویژگی ها، اهداف و محتوای سوره محمد چیست؟


پاسخ :
نام ها: نام های این سوره عبارتند از: «محمد صلی الله علیه و آله» و «قِتال».

سبب نامگذاری آن بنام «محمد صلی الله علیه و آله» آیه دوم این سوره است که نام پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله در آن آمده است. و در آیه 20 آن سخن «قتال» گفته شده است.

شمارگان: دارای 38 آیه و 539 کلمه و 2349 حرف است.

نزول: سوره محمّد صلی الله علیه و آله که در مدینه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نازل شد، نود و چهارمین سوره ای است که بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله، قبل از سوره رعد و بعد از سوره حدید فرود آمده است. اما در چینش کنونی قرآن چهل و هفتمین سوره بشمار می آید.

فضایل: در مورد فضیلت این سوره از امام صادق علیه السلام حکایت شده که: «هر کس بخواهد، حال ما و دشمنان ما را بنگرد، سوره محمد صلی الله علیه و آله را بخواند، که آیه ای درباره ما و آیه ای درباره آنهاست.»(1)

ویژگی: پس از چندین سوره مکی که در قرآن آمد، اینک سه سوره مدنی، بیان می شود، که سوره محمد صلی الله علیه و آله اولینِ این سه سوره است.

اهداف: هدف های اساسی این سوره عبارتند از:
1. تشویق مردم به ایمان به خدا.
2. ایجاد امید به پیروزی حق.
3. روشن کردن مرزهای مؤمنان، کافران و منافقان.

مطالب: مهمترین مطالبی که در این سوره مطرح شده عبارتند از:
الف) عقاید:
1. یادآوری توحید و کلمه لا اله الّا اللّه. (آیه 19)
2. یادآوری معاد و نشانه های آن. (آیه 18)
3. مسأله آزمایش الهی بویژه در هنگام جنگ. (آیه 31)
 
ب) اخلاق:
1. دعوت به انفاق و بخشش و سرزنش بُخل. (آیه 38)
2. دستور استغفار به پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله برای خویش و مؤمنان. (آیه 19)
3. سرزنش فساد و قطع رحم. (آیه 22)
4. اشاره ای به بازیچه بودن دنیا. (آیه 36)
 
ج) احکام:
1. دستور جهاد با دشمنان. (آیه 20)
2. دستوراتی پیرامون رفتار با اسیران جنگی. (آیه 4)
3. نهی از صُلحی که مایه ذلّت باشد. (آیه 35)
4. دستور به اطاعت خدا و پیامبر. (آیه 33)
 
د) مطالب فرعی:
1. توصیف کافران و روشها و عملکرد آنان. (آیات 8-12)
2. توصیف مؤمنان و اعمال و صفات نیک آنها. (آیات 2 و 12 و 15)
3. شرح حال منافقان و فعالیت های تخریبی آنان. (آیات 16 و 20 و 29-30)
4. دعوت به سیاحت و سیر در زمین. (آیه 10)
5. بیان سنت و قانون الهی که: اگر مؤمنان دین خدا را یاری کنند خدا آنان را پیروز می کند. (آیه 7)
6. تشویق به تدبّر در قرآن کریم. (آیه 24)
7. سخنی در باب مرتدّان. (آیه 25)

پی‌نوشت‌ها:
(1) مجمع البیان، ذیل آغاز سوره محمد صلی الله علیه و آله.

منبع: سیمای سوره های قرآن (برگرفته از تفسیر قرآن مهر)، محمدعلی رضایی اصفهانی، انتشارات پژوهش های تفسیر و علوم قرآن، قم، 1389 ش.